Kök hücre araştırmalarındaki buluşlar feminizmde bir devrim yaratabilir mi? Bir bilim insanı sosyal sorunlara çözümler bulmak için kendi hayatına bilimsel bir yöntem uygulayabilir mi? Five Scarves isimli kitabında, Ürdünlü moleküler biyolog Rana Dajani bu olasılıkları nasıl incelediğini açıklıyor ve insanlığın zorlukları aşmak için olan kapasitesinden ve özellikle de kadınlara ve çocuklara olan yaklaşımların iyileştirilmesinden bahsediyor.
Kitap kısmen eylem çağrısı, kısmen araştırmalar ve kısmen de bir bilim insanı, anne, öğretmen, sosyal girişimci ve feminist olan Dajani’nin otobiyografisinden oluşuyor. Dajani uzun zamandır kadınların akademik çevrede karşılaştığı zorluklar hakkında konuşuyor ve yazıyor. Dajani, Orta Doğu’daki bilim, teknoloji, mühendislik ve tıp alanlarındaki kadın araştırmacıların bu alanlardaki insanların yüzde 40’tan azını oluşturduğunu belirtiyor. Bu oran Amerika Birleşik Devletleri’nde ise sadece yüzde 24’le sınırlı. Kadınların aile içindeki kilit rolünden de bahseden ve hem ABD’de hem de Suudi Arabistan’da çalışmış olan Dajani, dünya genelindeki kadınların kariyer ve aile arasında bir seçim yapmak zorunda kalmamaları için zihniyetleri değiştirmeye kararlı olduğunu yazıyor.
Eğitimin Önemini Vurguluyor
Ebeveynleri Suriye ve Filistin kökenli olan Dajani, hararetli bir şekilde kadın ve aile hakları hakkında konuşmaya başladı; özellikle de kendi ellerinde olmayan güç savaşlarından en çok etkilenen toplumlardaki kadınların ve ailelerin hakları konusunda. Dajani başta çocuklar olmak üzere savunmasız insanların artık yönlendirilip kullanılamaması ve kötü muamele görmemesi için eğitimin önemini vurguladı.
1990’ların başlarında, henüz eğitim hayatı devam ederken evlenen Dajani için, hamilelik ve doğum yapmak insan biyolojisinin derinliği konusunda bir aydınlanma etkeni oldu. Ardından 2000 yılında, doktorasını yapabilmesi için eşi kariyerini bıraktı ve ailece ABD’deki Iowa City’ye taşındılar. Dajani daha çok erkeğin eşlerine bu şekilde destek vermesi konusunda iyimserliğini koruyor. Onun başarı tanımının bir kısmı da, cinsiyetçi rolleri ve varsayımları aile hayatından kaldırmaktan oluşuyor.
Dajani ABD’deki birçok teknoloji devi şirketin çalışanlarına daha sonra çocuk sahibi olmaları için yumurtalarını dondurmayı teklif etmesini eleştiriyor. Ancak 2016’da İngiltere’de yapılan bir çalışmaya göre, dondurulmuş yumurtaların kullanılarak yapıldığı aşılamaların sadece yüzde 19’u başarıyla sonuçlandı. Dajani’ye göre ücretli doğum ve bebek bakımı izni daha adaletli, pratik ve ekonomik. ABD ücretli doğum izni hakkı tanımayan sanayileşmiş tek ülke olmayı sürdürüyor.
Ürdün’de Kök Hücre Yasası Çıkmasına Yol Açtı
2005’te Ürdün’e dönen Dajani, Amman’daki Hashemite Üniversitesi’nde ülkenin Çerkez ve Çeçen kökenli etnik gruplarının genetiklerini araştırdı. Kök hücre konusundaki buluşlardan ilham alan Dajani, 2008 senesinde bu araştırmaların politik ve etik yönleri üzerine bir komite kurdu. Bu komite Ürdün’de Kök Hücre Araştırma Ve Tedavi Yasasının çıkmasına yol açtı. Bu konudaki çalışmaları teşvik eden ancak onu denetim altında tutan ve ticarileştirmeyen bu yasa, bölgede emsal teşkil etti.
2015’te Suriyeli göçmenlerin yaşadıkları travmayı azaltmak üzerine de çalışmalarda bulunan Dajani, yoksulluk ve okuma yazma bilmezlik gibi toplumsal sorunlara bilimsel bir deney gözüyle bakarak Ürdün’de We Love Reading (Okumayı Seviyoruz) projesini başlattı. Çocukların kitap okuma konusunda heyecan duymalarını sağlamanın onların yaşadıkları çevrenin ötesine uzanarak toplumsal bir değişime yol açabileceği varsayımıyla yola çıkan proje sayesinde, 12 yıl içinde 250.000 kitap dağıtıldı ve 1500 kütüphane kuruldu.
Dajani’nin kitabında, Orta Doğu’daki kadın bilim insanları için kurduğu akıl hocalığı ağından, öğretme konusundaki yenilikçi yaklaşımına kadar daha pek çok konu bulunuyor.
Dajani bir bakıma şu soruyu soruyor: Moleküller birbirleriyle etkili bir şekilde iletişim kurabilirken, biz neden bunu yapamayalım?
