Yaklaşık 20.000 arı türünün hepsinde iğne var mı?

Sıkça duyduğumuz bir şehir efsanesi: Bir arı sizi sokarsa, ölür. Ama çoğumuza çocuklukta anlatılan ve çoğumuzun zaman zaman anlattığı bu hikâye gerçekten doğru mu? Tek kelimeyle, hayır. Bazı arılar ölürken, diğerleri ölmez. Bazı arı türleri sokma yeteneğine bile sahip değildir.

Penn State’de moleküler hücresel ve bütünleştirici biyobilimler doktora öğrencisi olan Allyson Ray, WordsSideKick.com’a bir e-postada “Dünya genelinde tahmini 20.000 arı türü var ve hepsi sokmuyor” diye yazdı.

“Aşırı arılar” (Meliponini kabilesi) ve iğneleri olan, ancak çoğunlukla iğnesi bir işe yaramayan “maden arıları” (Andrenidae familyası) olarak adlandırılan bir grup arı var.”

Çoğunlukla tropik bölgelerde bulunan 500’den fazla iğnesiz arı türü vardır. Washington Eyalet Üniversitesi’nde yirmi yıldan fazla bir süredir arılar üzerinde çalışan moleküler biyolog Nicholas Naeger, sokmak yerine ısırıyorlar ve “işgalcileri caydırmak için genelde de yuva girişleri ihtimamlı oluyor.” dedi.

Peki ya sokan arılar? Bazılarının savunma silahları olan iğnelerini serbest bıraktıktan sonra hayatta kalmasını sağlayan nedir ve diğerlerinin yok olmasına ne sebep olur?

Ray, “Bal arıları çoğu zaman [insanları veya diğer memelileri] sokmanın bir sonucu olarak ölecektir” diyor. “Bu, iğnelerinin anatomisinden kaynaklanmaktadır. Dikenlidir, deriye takılır ve iğnenin yerinde kalmasını ve talihsiz kişiye zehir pompalamaya devam etmesini sağlar.”

Naeger’e göre yaklaşık 10 türü bulunan bal arıları, diğer böcekleri veya örümcekleri soktuklarında ölme eğilimi göstermezler; bu, yalnızca arı kovanının istila edildiği düşünülürse gerçekleşecek bir ihtimaldir. Bunun nedeni, iğnenin genellikle bir böceğin nispeten ince dış iskeletini delebilmesi ve zarar görmeden çıkarılabilmesidir. (Bu, kalın dış derisi onları Japon bal arılarının (Apis cerana japonica) sokmalarından koruyan, halk arasında cinayet eşekarısı olarak bilinen Asya dev eşekarısı (Vespa mandarinia) için geçerli değildir; bunun yerine, bu bal arıları istilacı bir Asya dev eşekarısı sürüsüyle dolup taşar.)

Bununla birlikte, insan derisi, çoğu böceğin dış iskeletinden çok daha kalındır. Ray, “Arı, bir kişiyi soktuktan sonra uçup gittiğinde, iğne kalır ve bağırsak organları çekilir ve ayrılır, bu da arının bağırsaklarını açar” dedi. Naeger, karnında bir delik olan arının “ısırdıktan sonra birkaç saat yaşayabileceğini, ancak sonunda sıvı kaybına ve iç organ yetmezliğine yenik düşeceğini” ekledi.

Naeger bir keresinde dünya çapında en yaygın arı türleri olan bal arılarının insan benzeri bir hedefi soktuktan sonra hayatta kalamayacaklarını doğrulamak için bir araştırma yaptı.

“Hedefi sokan 200’den fazla arıyı işaretleyip geri gönderdim ve ertesi sabah canlı bir tek arıya bile şahit olmadım” dedi. “Davranış gerçekten ölümcül.”

Ancak diğer arılar, bal arılarından farklı iğnelere sahip oldukları için bir insanı soktuktan sonra hayatta kalabilirler. Ray, bombus arılarının “pürüzsüz bir iğneye sahip olduğunu ve bu nedenle ölmeden birden çok kez sokabildiğini” söyledi.

Eşek arıları ve yaban arıları gibi diğer uçan-sokan böcekler, benzer şekilde pürüzsüz bir iğneye sahiptir, bu da onların ölmeden bir hedefe birden çok kez saldırmalarını sağlar.

Arılar neden sokar?

Bal arılarını saldırıya geçmeye teşvik eden nedir? Doğal olarak saldırgan yaratıklar mı yoksa bir şekilde yanlış mı anlaşılıyorlar?

Naeger, “Bal arıları, çoğu arı gibi, kovanlarından uzakta olduklarında ve koruyacak hiçbir şeyleri olmadığında çekingendirler.” diyor. “Bir arının sizi sokmasını sağlamanın tek yolu, kaçma seçeneğine sahip olmaması ve arıyı yakalayarak veya ezerek kışkırtmaktır.”

Naeger, “Arılara atfedilen önemli sayıda vaka, aslında arılardan daha cesur ve daha saldırgan olma eğiliminde olan eşekarılarının işi.” dedi.

Arı olmak ya da olmamak

Bir insanı veya başka bir kalın derili memeliyi soktuğunda bir bal arısını bekleyen korkunç akıbet göz önüne alındığında, arının sonucun ne olacağını bilme şansı var mı? İğneleri deriyi deldiğinde aslında kendi ölüm belgelerini imzaladıkları gerçeğinin farkındalar mı?

Naeger, “Balarılarının soktuklarında öleceğini anladıklarını sanmıyorum, ancak doğru koşullar altında koloninin savunması için hayatlarından vazgeçmeye çok isteklidirler.” Dedi. “koloniyi korumak veya genlerin bir sonraki nesle aktarılmasını sağlamak söz konusu olduğunda, bu davranışları yönlendiren içgüdüler, arıların bireysel benlikleri için sahip olabileceği endişelerden açıkça daha ağır basmaktadır.”

Ray, “Karar vermelerini yönlendiren etkilerin ‘farkında’ olup olmadıkları ve sokma davranışlarının kişisel sonuçlarının açık olup olmadığı açık değil” dedi.

Iredale, arıların bir insanı sokmanın sonuçlarının farkında olma ihtimalinin düşük olduğu konusunda hemfikirdi. Iredale, “Kişinin ölümlülüğünün bilgisinin, yalnızca primatlar, deneyim gibi yüksek oranda türetilmiş organizmaların bir yük olabileceğini düşünüyorum.” Dedi. “Ama eğer arılar farkındaysa, koloninin iyiliği için kendilerini isteyerek feda edeceklerini düşünüyorum.”

Kaynak: LiveScience