“Aerosol” dendiğinde birçok insanın aklına saç spreyi veya temizlik maddesi kutuları geliyor ama aslında bu kelime çok daha kapsamlı bir şeyi ifade ediyor.
Bir gazın içinde asılı olan bütün çok küçük katı veya sıvı parçacıklar birer
aerosol. Sprey boyalar, çok küçük, asılı pigment parçacıkları içeren bir gazı serbest bırakan aerosol kaplarına konuluyor. Atmosferimizi oluşturan gazlarda da asılı olan birçok küçük parçacık bulunuyor. Bilim insanları aerosollerden söz ettiklerinde, genellikle havada olanlardan bahsediyorlar.
En yaygın aerosollerin bazıları doğal olarak oluşuyor. Bitki polenleri ve mantar sporları uzun mesafeler boyunca taşınabilen aerosoller. Okyanusta çarpan dalgalar havada taşınan tuzlar meydana getiriyor. Kurak bölgelerdeki rüzgarlar tozları uçuruyor. Volkanik patlamalar küller oluşturuyor. Ve grip ya da covid- 19’la enfekte olmuş bir insanın hapşırması, saatler boyunca havada asılı kalabilen virüsle dolu aerosoller salabiliyor.
İnsan faaliyetleri de aerosoller üretiyor. Bunlara bazen antropojenik aerosoller deniyor ve fosil yakıtların yakılması bunlara bir örnek. Odun ve kömür yakmak da aerosol salınımı yapıyor. İnsanlar ürünler imal ettiklerinde, toprağı ekip biçtiklerinde ve ev temizlik ürünleri ya da havaya koku veren diğer ürünleri kullandıklarında da aerosoller çıkıyor. Bu tür antropojenik aerosoller, şu anda atmosferdeki her 10 aerosolün yaklaşık birini oluşturuyor.
Havayı Kirleten Birçok Aerosol İnsan Sağlığı İçin De Riskler Oluşturuyor
İngiltere’deki Reading Üniversitesi’nden iklim bilimci Nicolas Bellouin,
aerosollerin Dünya’nın iklimini nasıl etkilediğini inceliyor. Bu karmaşık bir konu çünkü çok fazla şey onları üretebiliyor. Aerosoller aynı zamanda da farklı boyutlarda oluyor ve farklı materyallerden oluşuyorlar.
Bellouin bu farklılıkların, aerosollerin iklimi aynı şekilde etkilemedikleri
anlamına geldiğini ve çoğu aerosolün soğumaya neden olduğunu söylüyor.
Aerosollerin Dünya’nın ısısını nasıl etkilediği üzerinde kimya da etkili oluyor. Bazı aerosoller, sera etkisi olarak bilinen şey yoluyla gezegenin yüzeyine yakın ısıları tutuyor. Ama birlikte ele alındıklarında, aerosollerin soğutma etkileri ağır basma eğiliminde oluyor.
Bir aerosolün yere düşüp düşmemesi ya da uzun zaman boyunca havada kalıp kalmaması kısmen onun boyutuna bağlı. Bazı aerosoller görülmeyecek kadar küçükler. Hatta, bazı toksik kirleticiler o kadar küçükler ki, sağlıksız seviyelerde olduklarında bile gökyüzü açık mavi görünebiliyor. Bazıları da bir plajdaki kum taneleri kadar büyük oluyor. En küçük parçacıklar atmosferde saatler ila haftalar boyunca asılı kalabiliyor. Daha büyük, daha ağır olanlarsa, saniyeler ila dakikalar içinde yere düşebiliyor.
Havayı kirleten birçok aerosol insan sağlığı için de riskler oluşturuyor. Bellouin, “Her yıl milyonlarca insanın hayatı kötü hava kalitesi nedeniyle birkaç ay kısa kesiliyor. Buna genellikle aerosoller neden oluyor,” diyor.
Ancak aerosoller doğal döngülerde pozitif bir rol de oynayabiliyorlar. Bellouin, Sahra’dan taşınan tozların Amazon yağmur ormanlarındaki ve okyanustaki bitkilere besleyici maddeler sağladığını söylüyor.
Orijinal makale: Science News
